موسیقی ترکمنی

ترکمن­صحرا، سرزمینی جادویی از زیبایی با میراث فرهنگی غنی، مهد موسیقی زنده و جذاب است. موسیقی ترکمن نماد تاریخ ریشه‌دار و شیوه زندگی عشایری مردم ترکمن است که تلفیقی منحصر به فرد از ملودی‌ها، سازها و موضوعات را ارائه می‌دهد. این مقاله به دنیای شگفت‌انگیز موسیقی ترکمنی می‌پردازد و سازهای متنوع، موضوعات تکرارشونده و برخی از بزرگترین موسیقیدانان آن را بررسی می‌کند. با ما در وبسایت زیکو به سرزمین موسیقی بیایید تا صدای روح‌انگیز موسیقی ترکمنی را کشف کنیم.

 

موسیقی ترکمنی چگونه است

موسیقی ترکمن های عشایری و روستایی در ترکمنستان با موسیقی محلی قرقیزی و قزاقستان ارتباط نزدیکی دارد. در ایران و ترکمنصحرا که یک منطقه زیبا در جنوب دریای خزر با دشتهای وسیع است، موسیقی ترکمنی با موسیقی خراسانی و دیگر نواحی ایران ترکیب شده و جذابیتهای متفاوتی یافته است. از سنت‌های مهم موسیقی در موسیقی ترکمن می‌توان به میراثی که از خوانندگان و شمن‌های سیار به نام باکشی به جا مانده اشاره کرد که به عنوان شفابخش و جادوگر عمل میکردند و یا کاپلا یا با سازهایی مانند عود دو سیم به نام دوتار می‌خوانند.

موسیقی ترکمنی، نه تنها بر اساس هر طایفه و خاندان، می توانست از مقامها و سبکهای متفاوتی تبعیت کند، که حتی هر خلیفه یا بخشی (همان خواننده ترکمن) هم سبک و سیاق خودش را در خوانندگی داشت. بخشی یک خواننده نسبتا جوانتر و کم تجربه تر بود در حالی که در موسیقی ترکمنی، منظور از خلیفه کسی بود که به تمامی سبکهای خوانندگی در موسیقی ترکمنی احاطه دارد و معمولا پیشکسوت این هنر است.

تعداد نغمه های موسیقی ترکمنی بالای 500 نوع بوده و بسیار متنوع است. موسیقی ترکمنی چهار سبک و چهار دستگاه دارد که نامهای آنها عبارتند از گرگان یولی ، دامانا یولی ، ماری یولی و خیوه یولی. گرگان یولی، سبکی ساده و روان است. دامانا یولی یا احتمالا همان نامی که در گذشته به ان اطلاق می شده یعنی جرگلان، مشابه موسیقی خراسانی است، خیوه یولی بدون وجود کمانچه است و شکوه بیشتری دارد. از خیوه یولی برای روایتهای حماسی استفاده می شود و در آن تحریر هایی از آواز ترکمنی که به جق جق معروف است شنیده می شود. از مهمترین اشعاری که در موسیقی ترکمن صحرا مورد استفاده قرار می گیرد، شعرهای مختوم قلی، قربان دردی ذلیلی، آنه قلیچ مه تاجی و شاه بند هستند.

مقام های موسیقی ترکمنی

موسیقی ترکمنی ایران بر چهار مقام اصلی مخمس، غرق لر، تشنید و نوایی استوار است. درباره اجرای این مقامها گفته می شود که بخشی معمولاً کار خود را با مقام مخمس آغاز می کند که پرده های بم و کوک پایینی دارد. مخمس از پرده اول یا سوم شروع می شود و تا پرده هفتم بالا می رود. اگر زمان اجرای مقام کوتاه باشد، از پرده سوم شروع می شود و در غیر این صورت از پرده اول.

پس از اجرای مقام مخمس، بخشی کوک دوتار را کمی بالاتر می برد و مقام غرق لر را می نوازد. غرق لر معمولاً از پرده ششم شروع می شود و تا پرده های دوازدهم و سیزدهم ادامه می یابد.

در ادامه، بخشی کوک دوتار را دوباره کمی بالاتر می برد و مقام تشنید را می نوازد. تشنید از پرده هفتم شروع می شود و تا پرده های دوازدهم و سیزدهم ادامه می یابد.

در نهایت، بخشی با بالا بردن دوباره کوک دوتار، مقام نوایی را اجرا می کند. نوایی مقامی است که پرده های زیر و کوک بالایی دارد.

 

سازهای موسیقی ترکمنی

ترکمنستان، سرزمینی غرق در میراث فرهنگی غنی، به دلیل سنت های موسیقی جذاب خود مشهور است. ملودی های پیچیده و آرایه های متنوع سازها که مشخصه موسیقی ترکمن است، تصویر واضحی از روح و روح این ملت را ترسیم می کند. موسیقی ترکمنی، مانند موسیقی ایرانی دستگاههای متعددی دارد. این دستگاهها بر اساس پردا های مورد استفاده و چگونگی توالی آنها، تقسیم می شوند. برخی تصنیفهای زیبای ترکمنی توسط همین دوتارنوازان ترکمن ساخته شده اند. تصنیفهایی چون گوراوغلی، حمرا، اصلی و کرم، نه باغ بیلدی نه ده باغبان، غریب و شاه صنم از جمله همین تصنیفهای زیبای ترکمنی است.

قبل از ورود به بحث سازهای ترکمنی، باید بگوییم این موسیقی زیبا، تقریبا فاقد سازهای کوبه ای است و بیش از هر چیز ساز دوتار آن شهرت دارد. برخی از مهمترین سازهای موسیقی ترکمنی عبارتند از:

دوتار: روح موسیقی ترکمن

دوتار که به عنوان اصلی ترین ساز موسیقی محلی ترکمن است، حکمرانی می کند. گردن بلند و باریک و دو سیم آن با عمق عاطفی عمیقی طنین انداز می شود و شنوندگان را جذب سحر مالیخولیایی خود میکند. دوتار که اغلب توسط استادانی معروف به سازندالار نواخته می‌شود، در فرهنگ ترکمنی جایگاه قابل احترامی دارد و صدای روح‌انگیز آن در طول نسل‌ها بازتاب می‌یابد. تامدیرا، کوچکترین نوع دوتار است که در مناطق ترکمنی جایگاه مهمی دارد.

تویدوک: ساز بادی روح نواز

تویدوک که یک ساز بادی با شکل و شمایلی شبیه به زورنا است، به موسیقی ترکمنی حس پویایی می بخشد. آهنگ های نافذ و الگوهای ریتمیک آن جشن ها را زنده می کند و روح را با انرژی عفونی خود تحریک می کند. بر اساس فرهنگ عامه ترکمن، تویدوک نقشی اساسی در خلقت آدم ایفا کرد و به شکل گلی که توسط فرشته جبرئیل ساخته شده بود، جان بخشید.

دیلی تویدوک: همنشین باد خوش آهنگ

دیل تویدوک، ساز کلارینت مانند با یک نی، با ملودی های دلنشین خود، انرژی پرنشاط تویدوک را تکمیل می کند. سوراخ های شش انگشت آن، به ظاهر محدود، به لطف کنترل ماهرانه نفس نوازنده، طیف قابل توجهی از صداها را تولید می کند. دیل تویدوک که در فصل بهار به راحتی از نی ساخته می شود، روح تطبیق پذیری و تدبیر ترکمنی را تجسم می بخشد.

گارگی تویدوک: نماد ملودیک میراث

گرگی تویدوک، فلوت نی بلند با منشأ باستانی، دارای میراث فرهنگی غنی است. نام آن که از کلمه ترکمنی “نی” گرفته شده است، نشان دهنده ارتباط آن با جهان طبیعی است. بر اساس افسانه ها، اختراع تویدوک گارگی به اسکندر مقدونی نسبت داده می شود و اهمیت تاریخی آن را بیشتر می کند.

موضوعات موسیقی ترکمنی

 

موسیقی ترکمنستان ریشه‌ای عمیق در سنت‌های فرهنگی و میراث مردم ترکمن دارد. این موسیقی موضوعات مختلفی را منعکس می‌کند که با زندگی روزمره و آرزوهای آنها همسو هستند. یکی از موضوعات تکرارشونده، عشق و ستایش مناظر وسیع ترکمنستان است، با شعرهایی که اغلب زیبایی بیابان‌ها، کوه‌ها و رودخانه‌ها را توصیف می‌کنند. این آهنگ‌ها حس غرور و پیوند با زمین را به همراه دارند.

برخی از موضوعات اصلی موسیقی ترکمنی عبارتند از:

عشق و ستایش مناظر وسیع ترکمنستان: موسیقی ترکمنی اغلب مناظر زیبا و وسیع ترکمنستان را ستایش می‌کند. این آهنگ‌ها اغلب از زیبایی بیابان‌ها، کوه‌ها و رودخانه‌ها می‌گویند و حس غرور و پیوند با زمین را در مخاطبان ایجاد می‌کنند.

جشن سنت‌ها و آداب و رسوم ترکمن: موسیقی ترکمنی همچنین به جشن سنت‌ها و آداب و رسوم ترکمن می‌پردازد. این آهنگ‌ها اغلب در عروسی‌ها، جشن‌ها و سایر اجتماعات اجتماعی اجرا می‌شوند و روح جشن‌های جمعی را منعکس می‌کنند.

عشق، اشتیاق و پیچیدگی‌های احساسات انسانی: موسیقی ترکمنی همچنین به موضوعات عشق، اشتیاق و پیچیدگی‌های احساسات انسانی می‌پردازد. این آهنگ‌ها اغلب با ملودی‌های روح‌انگیز همراه هستند که قلب شنوندگان را لمس می‌کنند.

موضوعات معنوی: موسیقی ترکمنی همچنین به موضوعات معنوی می‌پردازد که از شعر صوفی و تصوف الهام گرفته است. این آهنگ‌ها اغلب به جستجوی روشنایی معنوی و تمایل به ایجاد ارتباط عمیق‌تر با الهی می‌پردازند.

موسیقیدانان برجسته ترکمن

 

ترکمنستان سلسله‌ای غنی از موسیقیدانان با استعداد دارد که به حفظ و تکامل موسیقی ترکمنستان کمک زیادی کرده‌اند. باکشی: داستان سرایان و آهنگسازان استاد

باکشی در مغولی به معنای استاد است. باکشی، نوازندگان سنتی ترکمن، سابقاً جایگاه برجسته‌ای در جامعه داشت و تسلط آن‌ها بر دوتار و تویدوک، روایت‌ها را به ملودی می‌بافند. آنها به دلیل توانایی خود در جشن عروسی، تولد و سایر مناسبت های مهم شهرت داشتند، موسیقی آنها به عنوان پلی بین نسل ها عمل می کرد. به نوازندگان ترکمنی در گذشته اوزان و گاه باکشی می گفتند اما حدود 250 سال اخیر، اصطلاح بخشی هم باب شده است.

در اینجا برخی از موسیقیدانان برجسته ترکمنی در داخل ایران و نیز در ترکمنستان که به موسیقی ترکمنی روح و جلا داده اند ، آورده شده است:

موسیقی دانان ترکمن صحرای ایران:

موسی جرجانی

تاجوردی پیکر

آنه‌بردی پیکر

عیدمحمد اونق

اُلیاقلی یگانه

ارازمحمد کلته

خلیفه نظرلی محجوبی

استاد بایلی تکه

ارازمراد آرخی

استاد حمید رژیم

فریدون رومی

استاد آنه بردی وجدانی

همچنین برخی از نوازندگان مطرح موسیقی ترکمنی در ترکمنستان که در ترکمن صحرای ایران هم شنوندگان و علاقمندان زیادی دارند شامل:

نوری هالمامدوف: نوازنده دوتار ماهری که مهارت او در این ساز باعث شهرت جهانی او شده است. اجراهای مسحورکننده او مخاطبان جهانی را مجذوب کرده و زیبایی و تنوع دوتار را به نمایش گذاشته است.

قربان نظر عزیزو: یک خواننده استثنایی، صدای قدرتمند عزیزو و ارائه احساسی او را به یکی از محبوب ترین خوانندگان ترکمنستان تبدیل کرده است. اجرای او از ترانه‌های سنتی ترکمنی به شدت در بین شنوندگان طنین‌انداز می‌شود و طیفی از احساسات را برمی‌انگیزد.

جمال ساپارو: ساپارو آهنگساز و نوازنده سرشناس، با آهنگسازی های خود سهم قابل توجهی در موسیقی ترکمنستان داشته است. توانایی او در آمیختن ملودی های سنتی با عناصر معاصر، چشم اندازی تازه به این ژانر آورده است.

دیدار هالیف: یک نوازنده ماهر گوپوز، مهارت هلیف در ساز، او را هم در داخل ترکمنستان و هم در خارج از آن شناخته شده است. سبک نوازندگی و بداهه نوازی منحصر به فرد او، تطبیق پذیری گوپوز را به نمایش می گذارد.

 

در پایان، موسیقی ترکمنی به عنوان گواهی بر میراث فرهنگی غنی مردمان ترکمن است. سازها، مضامین و نوازندگان چیره دست آن، ملیله ای از صدا را به هم می بافند که تاریخ، سنت ها و آرزوهای مردم ترکمن را منعکس می کند. همانطور که در ملودی های مسحورکننده موسیقی ترکمن غوطه ور می شویم، سفری را آغاز می کنیم که فراتر از زمان و مرزها است و دریچه ای به روح یک ملت سرزنده و غنی از فرهنگ می دهد.