سازهای سنتی ترکیه ‏

ترکیه، سرزمینی غنی از تاریخ و فرهنگ، میراث موسیقی زنده ای دارد که قدمت آن به قرن ها می رسد. در قلب این تابلو موسیقی، صدای جادویی سازهای سنتی ترکیه قرار دارد. این سازها با timbre های منحصر به فرد و طرح های پیچیده، نقشی اساسی در شکل دادن به چشم انداز موسیقی غنی کشور ایفا کرده اند. از ملودی های دلهره آور نی تا ضربات ریتمیک دف، سازهای سنتی ترکیه مخاطبان جهانی را مجذوب خود کرده اند. در این مقاله، ما در سفری جذاب خواهیم رفت تا طیف متنوعی از سازهای سنتی ترکیه، تاریخ، تکنیک های نوازندگی و اهمیت آنها در موسیقی ترکیه را بررسی کنیم.

ترکیه سازهای بسیار متنوع و زیبایی دارد که برخی توسط خود ترکها ابداع شده اند و بسیاری از آنها از دیگر فرهنگها به ترکیه وارد شده و اکنون نقش مهمی در موسیقی این کشور ایفا می‌کنند. این سازها از گذشته‌های دور در میان ترک‌ها رواج داشته‌اند و در طول زمان با تغییراتی همراه شده‌اند. سازهای سنتی ترکیه را می‌توان به سه دسته اصلی زهی، بادی و کوبه‌ای تقسیم کرد.

سازهای زهی سنتی در ترکیه

سازهای زهی از مهم‌ترین سازهای سنتی ترکیه هستند و در انواع مختلف وجود دارند. چگور، دوتار، رباب، باغلاما، کمانچه ترکی، قیچک برخی از مهمترین این سازها هستند. در ادامه برخی از آنها را معرفی می کنیم:

چگور (Çöğür) یک ساز زهی دو سیمه است که در مناطق شرقی ترکیه رایج است. چگور معمولاً از چوب افرا یا چنار ساخته می شود و دارای صدایی متمایز و قوی است.

دوتار (Dutar) یک ساز زهی دو سیمه است که در سراسر ترکیه رایج است. دوتار معمولاً از چوب گردو یا توت ساخته می شود و دارای صدایی ملایم و غم انگیز است.

رباب (Rebab) یک ساز زهی دو سیمه است که از دوران امپراتوری عثمانی در ترکیه استفاده می شده است. رباب معمولاً از چوب گردو یا توت ساخته می شود و دارای صدایی گرم و دلنشین است.

تامدیر (Tambura) یک ساز زهی شش سیمه است که در موسیقی محلی ترکیه استفاده می شود. تامدیر معمولاً از چوب افرا یا چنار ساخته می شود و دارای صدایی شاد و پرنشاط است.

قیچک (Kıcak) یک ساز زهی سه سیمه است که در موسیقی محلی ترکیه استفاده می شود. قیچک معمولاً از چوب افرا یا چنار ساخته می شود و دارای صدایی ظریف و دلنشین است.

باغلاما (Bağlama) یک ساز زهی تاردار است که در موسیقی سنتی ترکیه استفاده می شود. باغلاما معمولاً از چوب گردو یا توت ساخته می شود و دارای صدایی قدرتمند و پرشور است.این ساز شبیه به ساز تنبور است. ریشه باغلاما را سازی به نام قوپوز می دانند. این ساز، از هفت سیم تشکیل شده و آثاری از وجود ان در حفاریهای  مناطق سومر باستان هم یافت شده اند.

کمانچه ی ترکی (Türk Kemançesi) یک ساز زهی خمیده است که در موسیقی سنتی ترکیه استفاده می شود. کمانچه ی ترکی معمولاً از چوب گردو یا توت ساخته می شود و دارای صدایی شبیه به ویولن است.

لاوتا لاوتا یا لوتا، عودی مختص استانبول است که در موسیقی سنتی ترکیه کاربرد دارد. این ساز برای همراهی با کمانچه کارادنیز و ایجاد صداهای درون و اجرای دو صدایی‌های ریتمیک در سرگرمی‌های عمومی برای ایجاد رقص مردم خلق شده است. لاوتا دارای بدنه‌ای گلابی شکل و هفت سیم است که با یک مضراب بلند و نازک نواخته می‌شود. سیم‌های این ساز از جنس فلز، روده یا نایلون هستند.

کارادنیز کمانچه کارادنیز کمانچه، یک ساز کمانه‌ای است که در منطقه شرقی دریای سیاه ترکیه استفاده می‌شود. این ساز دارای سه سیم است که از جنس فلز یا روده هستند. کاسه‌ی این کمانچه از چوب سختی مانند توت یا سرو کوهی ساخته می‌شود. کارادنیز کمانچه را می‌توان به صورت شاد یا غمگین نواخت. این ساز در موسیقی سنتی ترکیه، موسیقی فولکلور منطقه شرقی دریای سیاه و موسیقی کلاسیک ترکیه کاربرد دارد.

جنبش یا جومبوش از سازهای سنتی ترکیه که خوش صدا و جالب هستند می توان به جومبوش اشاره کرد. جنبش یا جومبوش، یک ساز زهی است که در اواخر قرن بیستم توسط علی زین العابدین جومبوش اختراع شد. این ساز دارای بدنه‌ای از جنس آلومینیوم و پوست است. جنبش از نظر ساختاری به عود خاورمیانه و بانچو آمریکایی شباهت دارد. این ساز دارای چهار سیم است که از جنس فلز یا روده هستند. جنبش در موسیقی سنتی ترکیه، موسیقی فولکلور و موسیقی پاپ کاربرد دارد.

سازهای بادی سنتی ترکیه

در میان سازهای سنتی ترکیه علاوه بر سازهای بادی که در کشورهای منطقه وجود دارند، برخی سازهای بادی اختصاصی هم وجود دارند. برخی از مهمترین سازهای بادی سنتی ترکیه شامل موارد زیرند.

بالابان (Balaban) از جمله سازهای سنتی ترکیه، میتوان به یک ساز بادی چوبی اشاره کرد که در موسیقی محلی ترکیه استفاده می شود. بالابان معمولاً از چوب افرا یا چنار ساخته می شود و دارای صدایی شاد و پرنشاط است.

سرنا (Surna) این ساز شبیه به ساز سرنای ایرانی است و در موسیقی فولکلوریک ترکیه کاربرد دارد.

توتک (Tutek) این ساز شبیه به ساز نی ایرانی است و در موسیقی کلاسیک عثمانی کاربرد دارد.

سازهای کوبه ای سنتی ترکیه

نمیتوان نقش سازهای کوبه‌ای در موسیقی سنتی ترکیه را نادیده گرفت. از جملهٔ این سازها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

دف (Davul)

نقاره (Nakhara) : که مشابه نقاره های ایرانی است و استوانه ای چوبی و یا گاهی پلاستیکی دارد و بر دو طمت دهانه آن پوست قرار میگیرد. نقاره را نوعی دهل می دانند که گاه با چوب و ترکه و گاه با انگشتان دست نواخته می شده است.

نوازندگان مشهور سازهای سنتی ترکیه

نمونه هایی از نوازندگان مشهور که بر سازهای سنتی ترک تسلط دارند:

نوازندگان سازهای زهی سنتی ترکیه

چگور

آیدین ارسلان (متولد 1952)

نوازنده چگور اهل منطقه کردستان ترکیه که به صدای قدرتمند و خلاقیت خود شهرت دارد.

دوتار

رحیم چلبی (1888-1977)

نوازنده دوتار اهل منطقه قفقاز که به مهارت خود در نوازندگی دوتار و همچنین آهنگسازی شهرت دارد.

رباب

حکیم دده (1879-1953)

نوازنده رباب اهل منطقه آناتولی مرکزی که به صدای گرم و دلنشین خود شهرت دارد.

تامدیر

یوسف بیلگین (متولد 1949)

نوازنده تامدیر اهل منطقه آناتولی مرکزی که به مهارت خود در نوازندگی تامدیر و همچنین آهنگسازی شهرت دارد.

قیچک

سعید اندیرس (متولد 1950)

نوازنده قیچک اهل منطقه آناتولی مرکزی که به صدای ظریف و دلنشین خود شهرت دارد.

باغلاما

آکیف ایشیک (متولد 1941)

نوازنده باغلاما اهل منطقه آناتولی مرکزی که به صدای قدرتمند و خلاقیت خود شهرت دارد.

کمانچه ی ترکی

احمد یلدیز (متولد 1940)

نوازنده کمانچه ی ترکی اهل منطقه آناتولی مرکزی که به صدای قدرتمند و خلاقیت خود شهرت دارد.

نوازندگان سازهای بادی ترکیه

بالابان

احمد ییلدیز (متولد 1940)

نوازنده بالابان اهل منطقه آناتولی مرکزی که به صدای قدرتمند و خلاقیت خود شهرت دارد.

سرنا

حسن ارسلان (متولد 1955)

نوازنده سرنا اهل منطقه کردستان ترکیه که به صدای قدرتمند و خلاقیت خود شهرت دارد.

توتک

احمد ارسلان (متولد 1952)

نوازنده توتک اهل منطقه کردستان ترکیه که به صدای ظریف و دلنشین خود شهرت دارد.

نوازندگان سازهای کوبه‌ای

دایره

حکیم دده (1879-1953)

نوازنده دایره اهل منطقه آناتولی مرکزی که به مهارت خود در نوازندگی دایره و همچنین آهنگسازی شهرت دارد.

برخی از بهترین نوازندگان موسیقی سنتی ترکیه ای هم شامل: فوات ساکا (1952 در تارابوزان)، موسی اروگلو (1946 علوی ترکیه)، ولکان کوناک (1967 در ترابوزان ترکیه) و عاشق محزون شریف (1940 در برسنک) بوده اند.

 

انواع موسیقی سنتی ترکیه

موسیقی سنتی در ترکیه متنوع و گسترده است. برخی از مهمترین آنها شامل:

موسیقی کلاسیک عثمانی: موسیقی کلاسیک عثمانی از موسیقی سنتی ترکیه ریشه گرفته است. این موسیقی در دوران امپراتوری عثمانی شکل گرفت و از نظم و انضباط بالایی برخوردار است. موسیقی کلاسیک ترکیه، متاثر از موسیقی عربی و ایرانی است و آنقدر جذابیت داشته که در قرن هجدهم میلادی در وین، پایتخت موسیقی جهان، بسیار شناخته شده و محبوب بوده است.

موسیقی فولکلوریک آناتولی: موسیقی فولکلوریک ترکیه از موسیقی سنتی ترکیه نشات گرفته است. این موسیقی در میان مردم عادی ترکیه رواج دارد و از تنوع بالایی برخوردار است. اشعار آن معمولا ساده هستند و درباره مسائل روزمره زندگی مردم عادی است.

موسیقی آذربایجانی، موسیقی ترکمنی، موسیقی اویغوری، موسیقی ترکی خراسان و موسیقی قشقایی، برخی دیگر از موسیقی هایی هستند که تاثیر و تاثر متقابلی در ارتباط با موسیقی ترکیه داشته اند.

 

در سال های اخیر، سازهای سنتی ترکیه توجه بسیاری از نوازندگان و علاقه مندان موسیقی در سراسر جهان را به خود جلب کرده اند. این امر باعث شده است که این سازها بیشتر مورد مطالعه و آموزش قرار گیرند و به حفظ و گسترش آن ها کمک شود.

سازهای سنتی ترکیه در موسیقی جدید نیز کاربرد دارند. برخی از نوازندگان و گروه های موسیقی، از این سازها برای ایجاد فضایی سنتی و صمیمی در موسیقی خود استفاده می کنند. به عنوان مثال، گروه موسیقی «موتور کورسو»  (Motor Corassu) از ترکیه، در موسیقی خود از سازهای سنتی مانند باغلاما، دف و سنتور استفاده می کند. برخی از مهمترین موسیقیدانان سنتی ترکیه نیز شامل یوسف نالکسن، صدرالدین اوزجیمی و کودسی اورگنر هستند.

 

با شناخت بهتری از موسیقی ترکیه، متوجه می شویم که سازهای سنتی ترکیه صرفاً ابزار دست نوازندگان نیستند؛ آنها حامل جوهره فرهنگ هستند و میراث موسیقی قرن ها را مجسم می کنند. نی، عود، saz، قانون و دف هر کدام صدای منحصر به فرد خود را دارند و به تنوع موسیقی ترکیه کمک می کنند. همانطور که سفر خود را به این سازهای مسحور کننده به پایان می رسانیم، یک چیز روشن می شود: موسیقی سنتی ترک گنجینه ای از ملودی ها، ریتم ها و احساسات است.